Alışveriş bağımlılığının nedenleri ve başa çıkma yöntemleri

Arada sırada alışveriş yapmaktan keyif almak yaygın bir durumdur, ancak kompulsif alışveriş önemli ölçüde ciddi bir sorun teşkil eden bağımlılık yapıcı bir davranıştır. Kompulsif alışverişten mustarip kişiler alışveriş yapmak için yoğun bir istek duyabilir ve bunu yaparken heyecan verici yüksek bir deneyim yaşayabilirler. Bununla birlikte, harcamalarının bir sonucu olarak eşya biriktirebilir veya mali sorunlarla mücadele edebilirler.

Alışveriş bağımlılığı gerçek bir hastalık mı?

Alışveriş bağımlılığı, Uluslararası Hastalıkları Sınıflandırma kitabında diğer belirtilmiş dürtü kontrol bozuklukları içerisinde yer almakla birlikte net bir teşhis kriterine sahip değildir. Ancak, ruh sağlığı uzmanları alışveriş bağımlılığının bireyler ve sevdikleri üzerinde kalıcı bir etkiye sahip olabilecek meşru bir sorun olduğu ve tedavi seçeneklerinin diğer davranışsal bağımlılıklar için uygulanan tedavilere benzer olduğu konusunda hemfikirdir.

En sık görülen belirtileri nelerdir?

Kompulsif bir şekilde alışveriş yapan kişiler genellikle harcama alışkanlıklarını sevdiklerinden gizler veya saklarlar, bu nedenle başlangıçta belli olmayabilir. Ayrıca, borç biriktiriyor olsalar bile kendilerini varlıklı gösterebilirler. Birçok kişi de alışveriş yaparken kontrolün kendinde olduğunu belirtebilir. En sık görülen belirtiler:

İhtiyaç duyulmayan ürünlerin satın alınmasına karşı koyma zorluğu
Kontrolsüz alışveriş nedeniyle mali zorluklar
İhtiyaç duyulmayan eşyalar için alışveriş yapma kaygısı
Kontrolsüz alışveriş nedeniyle işte, okulda veya evde sorunlar
Gözde ürünleri araştırmak ve/veya ihtiyaç duyulmayan ürünler için alışveriş yapmak için çok fazla zaman harcamak

Neden alışveriş bağımlılığı olur?

Alışveriş bağımlılığının birçok nedeni vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz.

Zor duygularla baş edememek

Zorunlu olarak alışveriş yapan birçok kişi bunu stres, kaygı ve düşük özgüven gibi zor duyguları maskelemek için bir başa çıkma mekanizması olarak yapar. Ancak alışveriş, yaşadıkları zorluklardan yalnızca geçici bir rahatlama sağlar. Alışverişlerini kontrol edememeleri, sonunda yine suçluluk ve utanç duygusu gibi başka zor duyguları yaşamalarına neden olur.

Sosyal dışlanma

Sosyal dışlanma, görünmezlik ve diğerlerinin sosyal etkileşimlerinden ayrılma olarak tanımlanır. Bazı çalışmalar, sosyal dışlanma yaşayan tüketicilerin, olumsuz duygularından kurtulmak ve kendilerini iyi hissetmek için kompulsif satın alma davranışında bulunma eğiliminde olduklarını göstermiştir

Daha çok gizli yapılıyor

Alışveriş bağımlılığı olan bireyler tek başlarına alışveriş yapma eğilimindedir, ancak bazıları alışverişe olan ilgilerini paylaşabilecek arkadaşlarıyla alışveriş yapmaktadır. Genel olarak, alışveriş bağımlılığı olanlar için alışveriş gizli bir zevktir ve alışverişle benzer şekilde ilgilenmeyen birinin onlara eşlik etmesi durumunda utanmaya yol açabilir.

Gelir düzeyi fark etmiyor

Sahip olunan gelir düzeyinin alışveriş bağımlılığının varlığı ile nispeten az ilgisi vardır: düşük gelirli kişiler yine de alışveriş ve harcama ile tamamen meşgul olabilirler, ancak gelir düzeyleri onları büyük bir mağaza yerine bir ikinci el dükkanlardan ya da pazarlardan alışveriş yapmaya yönlendirecektir.

Alışveriş bağımlılığı en çok kimleri etkiliyor?

Toplumun yaklaşık %6’sını etkilediği düşünülen kompülsif satın alma bozukluğu, geç ergenlikte veya 20’li yaşlarda başlamakta olup daha çok kadınları etkilediği görülmüştür.

Kompulsif alışveriş yapan birçok kişi aynı zamanda aşağıdaki eşlik eden ruh sağlığı sorunlarından birini de yaşamaktadır:

Anksiyete bozuklukları
Duygudurum bozuklukları, özellikle majör depresyon
Bulimia ve tıkınırcasına yeme bozukluğu dahil olmak üzere yeme bozuklukları
Kompulsif kumar oynama, saç çekme ve deri yolma gibi dürtü kontrol bozuklukları
Kaçıngan, depresif, obsesif-kompulsif ve sınırda kişilik bozukluğu dahil olmak üzere kişilik bozuklukları
Madde kullanım bozuklukları

Alışveriş bağımlılığı için öneriler

Ciddi düzeyde olmayan ama sizi rahatsız eden alışveriş bağımlılığı durumunuz varsa bunları deneyebilirsiniz.

Alışveriş için harekete geçtiğiniz durumları hatırlayın: En çok ne zaman kompulsif olarak alışveriş yaparsınız? Günün belirli bir saatinde mi? Belirli insanlarla birlikteyken veya belirli bir mağazadayken mi? Bu tetikleyicileri tanımak ve bunlar hakkında kendinize karşı dürüst olmak, takıntınızın arkasındaki nedeni değerlendirmek ve bir değişiklik yapmak için ilk adımdır.
Başka hobiler geliştirmek konusunda ısrarcı olun: Can sıkıntısından veya kendinizi iyi hissetmenin bir yolu olarak alışveriş yapıyorsanız, bu eylemi, dürtünüzü zararlı olmayan bir şekilde tatmin eden başka bir şeyle değiştirmeniz gerekir. Zamanınızı doldurmak için yeniden meşgul olmayı veya yeni hobiler denemeyi düşünün. Amaç, duygularınızı dağıtacak kadar meşgul olmak değil, tutku hissini yeniden canlandıracak anlamlı faaliyetler bulmaya çalışmaktır.
Paranızın gidişatını izleyin: Kompulsif olarak alışveriş yapan birçok kişi mali durumları hakkında bilgi sahibi değildir. Bu bilgileri takip etmek, paranızı tam olarak nasıl harcadığınızı ortaya çıkarır. İsteğe bağlı tüm harcamaları kesmek çok zor geliyorsa, her hafta veya ayda makul bir isteğe bağlı limit belirleyerek başlayın. Bu sizin için çok zorlayıcı ise, size yardımcı olacak ve hesap verebilirlik duygusu sağlayacak bir finans uzmanı veya planlamacı bulmayı düşünün.
Kredi kartlarınızı azaltın: Kredi kartlarınızı kelimenin tam anlamıyla ikiye bölerek erişilemez hale getirebilirsiniz. Bu strateji, kredinizi etkilemeden harcamalarınızı azaltabilir. Acil bir durum ortaya çıkması halinde 1-2 tanesini saklamayı düşünün, ancak kartı sizden uzak tutabilecek güvenilir bir sevdiğinize verin. Dijital cihazlarınızdaki tüm kayıtlı kart bilgilerini temizleyin. Ödeme ne kadar hızlı ve kolay gerçekleşirse kompülsif satın alma davranışının gerçekleşme riskinin artacağını unutmayın.
Mağazalardan aboneliği iptal edin: Ne yazık ki, internet kompulsif alışverişi son derece kolay hale getiriyor. Bir önlem olarak, beğendiğiniz ürünleri satan mağazalardan veya şirketlerden aboneliğinizi iptal etmeyi düşünün. Ayrıca alışveriş uygulamalarını silmeyi ve dijital cihazlarınızdaki tetikleyici siteleri engellemeyi deneyebilirsiniz.
Dışarı çıkarken yanınıza sadece nakit alın: Araştırmalar, insanların nakit yerine kredi kartı kullandıklarında genellikle daha fazla harcama yaptıklarını göstermektedir. Nakit kullanarak aşırı harcama yapmak mümkün olsa da kredi kartları alışverişleri “acısız” gösterebilir ve bu da kompulsif davranışları pekiştirebilir.
Terapi almak faydalı olabilir: Davranışsal bağımlılıklar genellikle insanlara utanç verici hissettirir. Ne yazık ki, birçok insan yardım aramadan ve rahatlama bulmadan önce yıllarca mücadele eder. Davranışınızı durduramadığınızı veya davranışınızın günlük yaşamınızı etkilediğini düşünüyorsanız, terapiyi düşünmeye değer olabilir.

Terapistler, danışanlarının tetikleyicilerini anlamalarına ve alternatif başa çıkma stratejileri uygulamalarına yardımcı olmak için bilişsel-davranışçı teknikler kullanır. Çevrimiçi bir dizin kullanarak terapistleri arayabilirsiniz.

KAYNAKÇA:
– Black D. W. (2007). A review of compulsive buying disorder. World psychiatry : official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 6(1), 14–18.
– Kelly, O. (18.11.2021). Understanding Compulsive Shopping Disorder. Verywellmind Arzt, N. (08.09.2022). Compulsive Shopping: 9 Signs & How to Cope. Choosingtherapy
– Mert, M., & Tengilimoğlu, D. (2023). The mediating role of FoMO and the moderating role of narcissism in the impact of social exclusion on compulsive buying: a cross-cultural study. Psicologia: Reflexão e Crítica, 36(1), 33.