Bilişsel duygu düzenleme stratejileri ve belirsizliğe tahammülsüzlüğün yas süreci ile ilişkisi
Yas süreci, kaybın kesin olduğu ve geri dönüşünün olmadığının kabullenildiği bir süreçtir. Bu süreci yaşayan kişi inkar, öfke hali, depresyon ve kabullenme evrelerini tamamladıktan sonra hayatına kaldığı yerden devam etmelidir. Kayıp yaşayan kişi, yas aşamalarını başarılı şekilde tamamlayamadığı veya aşamalardan birine takılı kaldığı durumlarda ortaya bir patoloji çıkabilmektedir.
Yas süreci, kişi için bir stres faktörü olması sebebiyle bu dönemde kullanmış olduğu bilişsel duygu düzenleme stratejileri sürecin ilerlemesinde önemli bir etkendir. Garnefski ve arkadaşları, bilişsel duygu düzenleme stratejilerini iki ayrı şekilde gruplandırmışlardır: uyumlu stratejiler ve uyum bozucu stratejiler. Uyum bozucu stratejiler grubunda felaketleştirme, ruminasyon, kendini veya başkalarını suçlama yer alırken; kabul, pozitif tekrar odaklanma, plana tekrar odaklanma, pozitif yeniden değerlendirme ve bakış açısına yerleştirme uyumlu stratejiler grubunda yer almaktadır.
Yapılan araştırmalara bakıldığında ruminasyon gibi uyum bozucu stratejilerin yas sürecini olumsuz etkilediğini ve pozitif yeniden değerlendirmenin yas süreci üzerinde olumlu bir etki oluşturduğu görülmektedir.
Yas sürecini etkileyebilecek bir diğer faktör belirsizliğe tahammülsüzlük düzeyidir. Kişi, kaybı yaşadıktan sonra hayatındaki diğer durumlarda yaşadığı gibi belirsizliğe tahammülsüzlüğü yüksekse bu yeni duruma uyum sağlayabilmesi daha zordur. Buna bağlı olarak karmaşık yas belirtilerini gösterme riski de artacaktır. Özellikle ani ve beklenmedik kayıpların yaşanması, belirsizliğe tahammülsüzlüğü yüksek olan kişiler bu durumdan diğerlerine göre daha fazla etkilenebilirler. Ayrıca günlük hayatta yaşanan stres durumlarından sonra bile belirsizliğe tahammülsüzlüğün duygusal sorunların görülmesine dair önemli araştırmalar mevcuttur. Bu sebeple belirsizliğe tahammülsüzlük yas sürecini zorlaştıran etmenler arasında yerini almıştır.
Araştırma
Şan ve arkadaşları, 6 – 24 ay içerisinde bir yakınını kaybetmiş, bilişsel duygu düzenleme ve belirsizliğe tahammülsüzlük düzeylerinin yas süreci arasındaki ilişkisinin incelenmesi ve kişilerin demografik özelliklerinin yas düzeyi üzerindeki etkisinin anlaşılması amacıyla çalışmayı gerçekleştirmişlerdir. Araştırmanın amacı doğrultusunda hazırlanan araştırma soruları şunlardır:
- Yas tepkileri ile bilişsel duygu düzenleme stratejileri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
- Yas tepkileri ile belirsizliğe tahammülsüzlük arasında anlamlı ilişki var mıdır?
- Yas tepkileri çeşitli demografik özelliklere göre değişmekte midir?
18-65 yaş arası, bir yakınını kaybetmiş ve kayıptan günümüze kadar en az 6, en çok 24 ay geçmiş 304 yetişkin katılımcı oluşturmaktadır. Araştırmada kullanılan ölçekler; Demografik Bilgi Formu, Yas Ölçeği, Bilişsel Duygu Düzenleme Stratejileri Ölçeği ve Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeğidir.
Araştırmanın sonucunda, yas ile bilişsel duygu düzenleme ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Bununla birlikte bilişsel, fiziksel ve davranışsal yas düzeylerinin cinsiyete, kişiye olan yakınlığına, görüşme sıklığına, psikiyatrik açıdan destek almasına, farklı bir kayıp yaşama ve aniden gerçekleşen bir kayıp durumuna göre farklılaştığı görülmüştür. Duygusal yas düzeyinin ise yakınlık durumuna, vefatın sebebine, görüşme sıklığına, psikiyatrik açıdan destek almasına, farklı bir kayıp yaşama ve beklenmedik bir kayıp yaşama durumuna göre farklılaştığı; yas ile duygusal yakınlık ve sosyal destek arasında pozitif yönde anlamlı ilişkinin olduğu saptanmıştır.
Yasını yaşayan kişiye ölen kişi arkasından ağlamamak gerektiğine veya tam tersi çevresinde üzüntüsünü abartılı şekilde göstermesini istemeyen kişiler bulunmaktadır. Veya destek olmak isteyip de sürekli ölen kişi hakkında konuşmak yas tepkilerinin tetikleyicisi olabilir. Bu sebeple sosyal destek olarak verilen telkinler bazen yas sürecinin uzamasına ya da patolojik yas belirtilerinin ortaya çıkmasına sebep olabilmektedir.
KAYNAK:
– Şan, R. (2021). Bilişsel duygu düzenleme stratejileri ve belirsizliğe tahammülsüzlüğün yas süreciyle ilişkisi (Master’s thesis, Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
Bizi takip edin: