Demans obezite riskini artırır mı yoksa azaltır mı?

Obeziteyi demansla ilişkilendiren kanıtlar oldukça ikna edici görünmektedir. Örneğin, orta yaşta obez olmanın daha sonraki yaşamda demans gelişme riskinin artmasıyla ilişkili olduğu bilinmektedir.

Ayrıca obezitenin beyne kan pompalayan küçük damarlara zarar verdiği ve yüksek tansiyon, diyabet ve kronik inflamasyonun önemli bir sebebi olduğu ve bunların hepsinin demans riskiyle defalarca ilişkilendirildiği de bilinmektedir. Ancak bazı durumlar hala netlik kazanamamıştır. Eğer obezite gerçekten demansa neden oluyorsa, neden batıda son yıllarda obez insanların sayısı artarken demans oranları da azalıyor?

Obezite ve demans ilişkisinde birinin diğerine neden olup olmadığını tespit etmedeki zorlukların çoğu sınırlamalardan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple çoğu çalışma gözlemsel çalışmalardan elde edilen verilerle oluşturulmuştur.

Obezite ve demans arasındaki uzun vadeli ilişkilerin sürdürülebilmesi için bir grup insanı uzun süre takip etmek gerekmektedir. Gözlemsel çalışmalar, bilim insanları için önemli bir kaynak olmasına rağmen, bu çalışmaların sonuçlarının yorumlanmasını zorlaştırabilecek önyargılar da gelişebilmektedir.

Önyargılar

Demans araştırmalarıyla ilgili oluşan bu önyargılardan biri, incelenen kişilerin yaşlı olması ve takip süresinin kısa olmasıdır. Bu durumda, çalışma başladığından itibaren zaten demansın erken evrelerinde olan kişilerin, hastalığın bir sonucu olarak zamanla kilo vermesi mümkündür. Obezite paradoksunun altında yatan şeyinde bu olduğundan düşünülmektedir.

Bir diğer yaygın sorun ise kafa karıştırıcı önyargıdır. Obezite ve demans arasındaki görünür bağlantının her ikisiyle de ilişkili farklı bir ölçümden kaynaklandığı yer bu noktadır. Gözlemsel çalışmalarda nadiren ölçülen bir faktör olan çocukluk zekasıdır. Ancak mümkün olduğunca daha sonraki yaşamda obeziteye atfedilebilecek ilişkileri potansiyel olarak açıkladığı gösterilmiştir. Örneğin, her biri doğumdan itibaren 50 yıl boyunca takip edilen üç ayrı gruptan elde edilen veriler kullanılarak yapılan son çalışmalarda düşük çocukluk zekasının, obezitesi olan orta yaşlı bireylerin neden orta yaşlı bireylere göre daha kötü bilişsel becerilere sahip olduğunun açıklanabileceğini göstermektedir.

Orta yaşta yüksek obezite seviyeleri ile düşük bilişsel beceriler arasında açık bir ilişki olmasına rağmen, bunun muhtemelen birinin diğerine neden olmasından kaynaklanmadığını bu çalışmada bulunmuştur. Bunun yerine, muhtemelen üçüncü bir faktörün (çocukluk zekâsı) her ikisiyle de ilişki olmasından kaynaklanmaktaydı. Yani, çocuklukta düşük zekaya sahip bireylerin büyüdükçe obez olma riski daha yüksek olmakla kalmıyor, aynı zamanda daha düşük zekaya sahip olmaya devam etme olasılıkları da daha yüksek oluyor.

Doğanın rastgele deneyi

Peki bu önyargı sorunlarını nasıl çözmeye çalışabiliriz? Son zamanlardaki akıllıca tekniklerden biri, bazen “doğanın rastgele denemesi” olarak da adlandırılan Mendel rastgeleleştirme çalışması adı verilen bir şeyi yürütmektir. Bu tür bir çalışmada bilim insanları büyük bir popülasyonu sadece obeziteye neden olan bir gene (veya genlere) sahip olup olmadıklarına göre iki gruba ayırmaktadır.

Bu genler her iki ebeveynden de rastgele alındığından, bu, popülasyonun, obezite durumu dışındaki her faktör açısından kolektif olarak dengelenmiş iki gruba “doğal olarak rastgele dağıtılması” ile sonuçlanmaktadır. Her ne kadar kendi potansiyel yanlılıkları olmasa da demans riskindeki herhangi bir farklılığın bu nedenle doğrudan bu obeziteden kaynaklandığı şeklinde yorumlanmaktadır.

Şimdi şu soruya dönelim: Obezite gerçekten demans riskinizi artırır mı? Bilim insanlarının söylediği gibi kanıtın yokluğu, yokluğun kanıtı ile aynı şey değildir. Başka bir deyişle, henüz bunun olduğunu söyleyecek yeterli veriye sahip olmamamız, bunun olmadığı anlamına gelmemektedir.

Bilim aşamalı bir süreçtir ve zamanla daha fazla veri toplandıkça, daha iyi teknikler geliştirildikçe bu sorunun daha net bir cevabı ortaya çıkacaktır. O zamana kadar demansla ilgili yardım kuruluşlarının tavsiyelerine uyulması ve sağlıklı kiloyu korumaya çalışmak yararlı olacaktır. En azından diğer önemli sağlık sorunlarına ilişkin birtakım riskler azalacaktır.

KAYNAKÇA:

– PysPost (27.5.2024). Does obesity increase or decrease demantia risk?