Ergenlikte artan bilişsel yetenek daha düşük demans riskiyle bağlantılı olabilir

Araştırmalar, çocukluktaki bilişsel yetenekler ile yaşamın ilerleyen dönemlerinde demans geliştirme riski arasında ters yönde bir ilişki olduğunu ortaya çıkardı.

Demans nedir?

Demans; hafıza kaybı, muhakeme, problem çözme ve diğer bilişsel işlevlerle ilgili birtakım semptomları içeren, zihinsel yeteneklerde günlük yaşamı etkileyecek kadar şiddetli bir bilişsel fonksiyonlardaki düşüşü ifade etmektedir.

Demans neden olur?

Tipik olarak sinir hücrelerinin ve bunların beyindeki bağlantılarının hasar görmesinden ya da bunların kaybından oluşmaktadır. Oluşan hasar veya kayıp; duygu, düşünce ve davranış şekillerini etkilemektedir. Demansın en çok yaşlılarda görülmesi, yaşlanmanın normalliği olarak görülebilmektedir.

Demans geliştirme riski üzerine araştırmalar

Yapılan araştırmalar, çocukluktaki bilişsel yetenekler ile yaşamın ilerleyen dönemlerinde demans geliştirme riski arasında ters yönde bir ilişki olduğunu göstermektedir. Ancak bazı çalışmalar ise kişinin eğitim ve meslek gibi demografik değişkenlerin demans riskini öngörmede çok az rol oynadığını savunmaktadır.

Daha yüksek eğitim düzeyi ve zihinsel olarak uyarıcı faaliyetlere katılım, bilişsel gerilemeyi ve hatta belirli demans türlerinin riskini de azaltabilmektedir. Bilim insanları, bu aktivitelerin beynin demans sonucunda oluşan bazı hasarları alternatif sinir yolları ya da beyin ağlarının daha verimli kullanımını sağlayan bir ‘bilişsel rezerv’ geliştirmeye çalıştıklarını öne sürmektedirler.

Önceki araştırmaların çoğu geriye dönüktü ve katılımcıların ileri yaşlara ait verilerini içermekteydi. Çalışmanın yazarı Jimi Huh ve meslektaşları, katılımcıların gençlik yıllarında toplanan verileri kullanarak, erken yaşamdaki bilişsel işleyişin, sonraki yaşamdaki bilişsel durum üzerindeki etkisini araştırmayı amaçlamıştır.

Genel bilişsel yeteneği etkileyen erken yaşam faktörlerini ve eğitimin veya daha yüksek bilişsel taleplere sahip mesleklerin demans riskini azaltıp azaltamayacağını belirlemeye çalıştılar. ABD’deki lise öğrencileri 1960 yılında bilişsel yetenek testlerini tamamladılar. Bu bireylerin bir alt grubu 2018 yılında (58 yıl sonra) yeniden incelenmiştir. Yeniden inceleme sonucunda bilişsel yetenekler ve demans göstergelerine ilişkin başka bir değerlendirmeye tabi tutulmuşlardır: bilişsel beceriler ve iyi çalışan hafıza gerektiren görevler.

Araştırma ile ortaya çıkan bulgular

Araştırma yazarları, analizleri için katılımcıların 1960 yılındaki bilişsel yetenekleri, ulaşılan eğitim düzeyi, meslek karmaşıklığı, demans ve çeşitli sosyodemografik verileri kullanmışlardır. Sonuçlar gösteriyor ki, 1960 yılında ergenlik döneminde daha iyi bilişsel yeteneklere sahip olan katılımcıların, yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde daha iyi eğitim alma eğiliminde olduklarını ve daha karmaşık işlerde çalışmaktadır.

Ergenlik döneminde daha iyi bilişsel yeteneklere sahip olan kişilerin (1960’ta), 2018 değerlendirmesinde demans semptomlarına sahip olma olasılıkları biraz daha düşüktü. Benzer şekilde, daha fazla eğitim almış ve yaşamları boyunca daha karmaşık işlerle meşgul olmuş kişilerin 2018’de demans belirtileri gösterme olasılıkları bir miktar daha düşüktü.

Ergenlik dönemi bilişsel yetenekleri ve demans riski bağlantısı

Çalışmanın yazarları, ergenlik dönemindeki bilişsel yeteneklerin sadece demans riskini doğrudan etkilemekle kalmayıp, bununla birlikte demans riskini de doğrudan etkilediğini vurgulayan istatistiksel bir modeli test etmiştir. Sonuçlar, bu faktörler arasındaki bu tür ilişkilerin gerçekten mümkün olabileceğini doğrulamıştır.

Çalışmanın yazarları şu sonuca varmıştır: “Çalışma, erken bilişsel yetenek ile yaşamın ilerleyen dönemlerinde demans arasındaki bağlantılara önemi ışık tutmaktadır. Ancak, bu çalışmada verileri analiz edilen katılımcıların verileri 1960 yılında toplananların sadece küçük bir kısmı olduğu unutulmamalıdır. Bu, potansiyel olarak sonuçları etkileyebilecek hayatta kalma yanlılığına yer bırakmaktadır.”

KAYNAKÇA:
– Huh, J., Arpawong, T. E., Gruenewald, T. L., Fisher, G. G., Prescott, C. A., Manly, J. J., … & Gatz, M. (2024). General cognitive ability in high school, attained education, occupational complexity, and dementia risk. Alzheimer’s & Dementia.
– Psypost (18.04.2024). Heightened cognitive ability in adolescence linked to lower dementia risk decades later.