Uykuda hafızanın geleceğe hazırlığı

Uykunun, sadece yorgunluğu gideren bir dinlenme hali olmadığını gün geçtikçe daha iyi anlıyoruz. Uyku sırasında beynimizde neler olup bittiği ise sinirbilimin en çarpıcı sorularından biri.

Peki, beyin sadece geçmişi mi tekrar eder uykuda? Yoksa gelecek için de bir çalışma alanı mıdır?

Nature Communications’ta yayınlanan yeni bir çalışma, beynin uyku süresince yalnızca daha önce yaşananları pekleştirerek değil, aynı zamanda gelecekte yaşanacak deneyimlere de hazırlandığını ortaya koyuyor.

Engramlar, hatıralar ve uyku

Hafızanın sinirsel temeli olan “engram” adı verilen sinir hücre grupları, öğrenme sırasında aktive olur ve bilgiyi temsil eder. Bu çalışma, farelerin hipokampus bölgesinde gerçekleştirilen ölçümlerde, bu engram hücrelerinin bazılarının öğrenme öncesinde bile uykuda aktif olduğunu ortaya koymuş.

Yani beynimiz, henüz bir deneyim yaşanmadan önce bile hangi hücrelerin yeni bilgileri kodlayacağına dair bir öngörü geliştiriyor. Bu da “geçmişe dair tekrarlar” kadar “geleceğin provasını”nın da uykuda yapıldığını gösteriyor.

Engram-to-be: Geleceğin anılarını kodlayacak hücreler

Araştırmacılar öğrenme öncesi ve sonrasındaki uykuları karşılaştırdıklarında, gelecekte önemli olabilecek hücrelerin (“engram-to-be”) çoktan bir araya gelip organize olduklarını gözlemledi. Bu hücreler, bir sonraki deneyim esnasında engram hücrelerine dönüşüyordu. Yani uyku, sadece geçmişi değil, gelecekteki öğrenmelere hazırlığı da içeriyor.

Sinaptik plastik ve uyku ağları

Araştırmacılar, bu süreci anlamak için bir yapay sinir ağı modeli de oluşturdu. Model, uykuda çalışan “homeostatik baskılama” ve “plastisite mekanizmalarının” yeni hafızaların kodlanması için uygun hücreleri seçtiğini gösterdi.

Uykuda eski hâfızalar tekrar edilirken, yeni hâfızalara yer açılıyor.

Psikiyatri açısından neden önemli?

Depresyon, PTSD ve anksiyete gibi rahatsızlıklarda uyku kalitesinin bozulmasının sadece geçmişi unutmak ya da tekrar edememekle değil, aynı zamanda gelecekteki yeni öğrenmelere uyum sağlayamamakla da ilişkili olduğu düşünülebilir.

Bu çalışma, uykunun sadece “yaşanmış” olana değil, “yanında getireceğine” de hizmet ettiğini gösteriyor.

Hafızanın geleceğe bakan yüzü

Uyku, beynin geleceği planladığı, hazırlandığı ve öngördüğü bir sahne. Geçmişte yaşananları korurken, gelecek deneyimlerin şeklini de belirliyor. Bu, sadece hafızanın değil, kimliğimizin ve deneyimlerimizin de uykuda şekillendiğini gösteriyor.

Uykunun hakkını vermek, belki de gelecekteki kendimize en büyük yatırım.

KAYNAKÇA:
– Ghandour, K., Haga, T., Ohkawa, N., & others. (2025). Parallel processing of past and future memories through reactivation and synaptic plasticity mechanisms during sleep. Nature Communications, 16, 3618. DOI: 10.1038/s41467-025-58860-w