Beynimizin gizli otobanları: Difüzyon tensör görüntüleme ile iyileşmenin somut kanıtı

Eskiden beyni bir şehre benzetir ve sadece binalara (beyin bölgelerine) odaklanırdık. Bugün biliyoruz ki, bir şehrin işleyişi sadece binaların sağlamlığına değil, o binaları birbirine bağlayan yolların kalitesine de bağlıdır.

İşte Difüzyon Tensör Görüntüleme (DTI) teknolojisi tam da burada devreye giriyor. Bu teknoloji, beyninizdeki binaları değil, onları birbirine bağlayan “gizli otobanları” görüntülüyor.

Standart MR ile DTI arasındaki fark harita mı, trafik raporu mu?

Çoğumuz standart MR çektirmişizdir. Standart MR, şehrin coğrafi haritası gibidir; binaların yerini ve yapısını gösterir. Ancak o yolda trafik akıyor mu, asfalt düzgün mü, yoksa yolda çökme mi var söyleyemez. Bu yüzden, ağır depresyon yaşayan birinin standart MR sonucu tamamen “normal” çıkabilir.

DTI ise şehrin trafik raporudur. Beyninizin iletişim hatları olan sinir hücrelerinin etrafını saran “beyaz cevher” yollarının kalitesini, düzenini ve bütünlüğünü ölçer. Psikiyatrik belirtilerin (kaygı, takıntı, odaklanma sorunu) aslında bu otoyollardaki “trafik sıkışıklığından” veya “yol hasarından” kaynaklandığını ortaya çıkarır.

Suyun izini sürmek: Beyninizdeki tesisat kontrolü

Bu teknoloji oldukça zekice bir yöntem kullanır: Su moleküllerini takip etmek. Beynimizdeki sinir liflerini (yolları), içinden su akan borulara benzetebilirsiniz.

• Sağlam bir yol: Eğer sinir lifleri (yollar) sağlamsa ve etrafındaki yalıtım malzemesi (miyelin) güçlüyse, su bu borunun içinde tek bir yöne doğru, hızla ve düzenli akar.
• Hasarlı bir yol: Eğer yolda çatlaklar varsa veya yalıtım bozulmuşsa, su sağa sola sızar ve akış yavaşlar.

DTI cihazı, işte bu su hareketini izleyerek bize şunları söyler: “Burada tesisat sağlam, iletişim hızlı” veya “Şu bölgedeki yalıtım bozulmuş, veri akışında kaçak var” .

Hastalıkların yol haritası: Trafik nerede tıkanıyor?

Her psikiyatrik rahatsızlığın, beyin otoyollarında kendine özgü bir “imzası” vardır. Bu durum, yaşadıklarınızın biyolojik bir temeli olduğunu kanıtlar:

• Depresyon: Genellikle duygu düzenlemeden sorumlu yollarda “bölgesel bir yol çökmesi” gibidir. İletişim kopukluğu belirli alanlarda yoğunlaşır.
• OKB (Takıntıı): Beynin karar verme kavşaklarında yaşanan inatçı bir “trafik sıkışıklığına” benzer. Düşünceler bir döngüye girer ve kavşaktan çıkamaz.
• Şizofreni: Şehrin ana otoyollarında daha yaygın bir sistem arızası gibidir, bölgeler arası iletişim genel olarak zayıflamıştır.

En Güzel Haber; bu yollar onarılabilir!

Belki de bu yazının en önemli kısmı burası. Beyindeki bu yol hasarları kalıcı bir kader değildir. Beynimiz, “nöroplastisite” adı verilen muazzam bir kendini yenileme yeteneğine sahiptir. Tedaviler sadece “iyi hissettirmekle” kalmaz, bu yolları fiziksel olarak tamir eder.

1. İlaçlar nasıl çalışır?

Antidepresan ve lityum gibi bazı ilaçlar doğrudan bir “yol yapım ekibi” gibi çalışarak hasarlı yolları yeniden asfaltlar ve yapısal onarım sağlar. 2021 tarihli bir  çalışmada, bu ilaçların etkisinin aylar değil, saatler içinde bile mikroskobik düzeyde başladığını gösterdi. Tek bir dozdan sadece 1 saat sonra bile beynin ön bölgesindeki otoyollarda ölçülebilir değişimler saptandı. Bu da beynimizin değişime ne kadar hazır ve istekli olduğunun bir göstergesi olabilir.

2. Konuşma terapisi beyni değiştirir mi?

Evet. Çoğu insan psikoterapiyi sadece “dertleşmek” zanneder. Oysa bilimsel araştırmalar, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) gibi yöntemlerin beyni fiziksel olarak değiştirdiğini kanıtlamıştır. Yapılan bir çalışmada, OKB hastalarının terapi öncesi ve sonrası beyin haritaları karşılaştırıldığında şaşırtıcı bir sonuç görüldü: Terapiden sonra, hastaların beynindeki “trafik sıkışıklığı” olan bölgelerin fiziksel yapısı normale dönmüştü. Yani konuşmak ve düşünce biçimini değiştirmek, beynin mikroskobik yapısını tamir etmişti .

3. Manyetik uyaranlarla onarım

TMS (manyetik uyarım) gibi modern tedaviler ise bozuk olan yolun üzerine “yama yapmak” veya “köprü kurmak” gibi hedefe yönelik onarımlar sunar. 2022 yılında depresyon hastalarında yapılan bir difüzyon görüntüleme çalışmasında tedaviye yanıt veren hastaların tedavi sonrasında manyetik uyarım yapılan bölgeden çıkan kabloların yalıtımının (miyelin kılıfının) sağlamlaştığı ve veri akışının hızlandığı görüldü. Yani dışarıdan yapılan o ‘görünmez’ manyetik dokunuş, içeride son derece somut ve ölçülebilir bir ‘altyapı çalışması’ yürüttüğü ortaya kondu.

İyileşme, beynin yeniden inşasıdır

Bugün psikiyatri, sadece belirtileri dinleyen bir branş olmanın çok ötesine geçerek, teknolojinin ışığında beynin fiziksel mimarisine dokunan bir bilim dalına dönüşüyor. DTI gibi ileri görüntüleme yöntemleri, bize yıllardır sezgisel olarak bildiğimiz bir gerçeği artık gözlerimizle görme şansı veriyor: İyileşme beynin kendini onardığı bir inşa sürecidir.

KAYNAKÇA:
– Seiger, R., Gryglewski, G., Klöbl, M., Kautzky, A., Godbersen, G. M., Rischka, L., … & Lanzenberger, R. (2021). The influence of acute SSRI administration on white matter microstructure in patients suffering from major depressive disorder and healthy controls. International Journal of Neuropsychopharmacology, 24(7), 542-550.
– Videtta, G., Squarcina, L., Prunas, C., Brambilla, P., & Delvecchio, G. (2024). White matter integrity and medication response to antidepressants in major depressive disorder: a review of the literature. Frontiers in Psychiatry, 14, 1335706.
– Ning, L., Rathi, Y., Barbour, T., Makris, N., & Camprodon, J. A. (2022). White matter markers and predictors for subject-specific rTMS response in major depressive disorder. Journal of affective disorders, 299, 207-214.
– Saliba, J., Steven, A., Berry, J. F., & Valle-Giler, E. P. (2020). Diffusion tensor imaging and tractography utilized in the resection of a midbrain cavernous malformation. Ochsner Journal, 20(3), 303-306.
– Podwalski, P., Szczygieł, K., Tyburski, E., Sagan, L., Misiak, B., & Samochowiec, J. (2021). Magnetic resonance diffusion tensor imaging in psychiatry: a narrative review of its potential role in diagnosis. Pharmacological Reports, 73(1), 43-56.
– Zhong, Z., Yang, X., Cao, R., Li, P., Li, Z., Lv, L., & Zhang, D. (2019). Abnormalities of white matter microstructure in unmedicated patients with obsessive–compulsive disorder: Changes after cognitive behavioral therapy. Brain and behavior, 9(2), e01201.