Haksızlığı Cezalandırma Davranışında Beynin Farklı Bölgeleri Arasındaki Bağlantının Etkisi

HSE üniversitesinde yapılan araştırmaya göre, beynin iki bölgesi arasındaki bağlantı güçlendikçe (dorsolateral prefrontal korteks ile temporal-parietal lob) insanların başkalarını bencil davranışlar için cezalandırma eğilimi azalıyor.

Sosyal normlar günlük hayatın işleyişi için gerekli. Nitekim, çeşitli sosyal normların varlığı sayesinde günlük hayatta insanlarla öngörebildiğimiz ve üretken olabildiğimiz etkileşimlerimiz oluyor. Buna rağmen, bu normların varlığı onlara uyulacağını garanti etmiyor; bu da normların ihlali için cezai uygulamaları gerekli kılıyor. Birçok sosyal ceza biçimleri bu sayede toplumlarda düzen ve iş birliğini sağlamak ve pekiştirmekte önemli bir araç oluyor. Ceza uygulayan kişiye göre ikinci şahıs (ihlalin mağduru tarafından) ya da üçüncü şahıs (dışarıdan bir gözlemci tarafından) cezalandırma olarak adlandırılabiliyor. Araştırmada ise katılımcıların üçüncü şahıs olarak cezalandırma davranışları inceleniyor.

Tüm beyin yapıları ve bağlantıları bu üçüncü şahıs-cezalandırmadaki karar verme sürecine dahil olur. Ancak anahtar beyin bölgeleri Dorsolateral prefrontal korteks (DLPFC) ve temporoparietal kavşaktır (TPJ). Araştırmacılar TPJ’nin norm ihlalindeki kabahat, suç seviyesini ve kasıtlılığı değerlendirdiğini, DLPFC’nin ise bu suç değerlendirmesi sinyalini alıp ceza hakkında spesifik bir karara dönüştürdüğünü varsayıyor.

Cezalandırmaya karar verme sürecinde bahsedilen TPJ ve DLPFC arasındaki iletişim ve etkileşim önemli. HSE üniversitesi araştırmacılarına göre bu iki bölgedeki bağlantının yoğunluğu bir insanın bir normu ihlal eden herhangi birine ceza vermeye olan istekliliğini etkiliyor.

Bunu kanıtlamak için araştırmacılar bir nörogörüntüleme deneyi yürüttüler. İlk olarak, katılımcıların beyin aktivitesi EEG ile on dakika boyunca ölçüldü. Bu sayede beynin farklı bölgeleri arasındaki bağlantının gücü elde edildi. EEG’den hemen sonra, katılımcılar iki kişi arasında gerçekleşen ‘diktatör oyunu’ oynamasını izledi.

Diktatör oyununda iki katılımcıdan bir tanesi diktatör rolünü üstlenir, deneyi yürütenler bu oyuncuya bir miktar para verir ve parayı diğer katılımcıyla istediği şekilde paylaşabileceğini ya da paranın hepsini kendine saklayabileceği söylenir, oyunda ikinci katılımcının herhangi bir rolü yoktur. Oyunu dışarıdan izleyen üçüncü şahsa da bir miktar para verilir ve diktatör adil bir dağıtım yapmazsa bir miktar para karşılığında diktatöre kendi harcadığı paranın iki katı kadar para cezası yazabileceği söylenir. Örneğin, katılımcılar 20 birim bütçe verilen katılımcılar 5 birim ödeyerek diktatörden 10 birim para kesilmesini sağlayabilir. Katılımcılar cezalandırmak için para ödemediğinde bu bütçe deneyden sonra kendisine verileceği söylenir.

Araştırmacılar deneyden önce iki tahminde bulunur:

Diktatörün paylaşımı adil olmadığında verilen ortalama ceza adil paylaşımda verilenden fazla olacaktır.
Ceza verme eğilimiyle frontal ve temporo-parietal bölgelerdeki EEG aktivitesi arasında bir ilişki vardır.
Frontal ve temporo-parietal bölgeler arasındaki sinirsel bağlantıların gücü ile üçüncü şahıs tarafından ceza verme davranışı arasında ilişki vardır.

Deneyin sonunda,

Adil olmayan paylaşımlarda üçüncü taraf (katılımcılar) anlamlı bir şekilde daha yüksek cezalar vermiştir.
Katılımcıların fronto-parietal bölgelerde EEG alfa dalgalarıyla ile ceza verme davranışı arasında ters bir ilişki vardır.
Beynin bahsedilen iki bölümü arasında daha bağlantı güçlendikçe, verilen cezanın daha yüksek olduğu tespit edildi. Araştırmacılar bu durumu, adil olmayan davranışın daha güçlü bir suç/kabahat değerlendirme sinyaline sebep olacağı bundan dolayı da daha katı bir cezalandırma uygulayacağı sonucuna ulaştı.

Sonuç olarak bu deney, beyin yapılarımızın ve işleyişlerindeki farklılıkların ahlaki seçim ve davranışlarımızdaki bireysel farklılıkların bir kısmını açıklama konusunda önemli bulgular edinmiştir.

KAYNAK:
– Zinchenko O., Nikulin V. (2021). Wired to punish? Electroencephalographic study of the resting-state neuronal oscillations underlying third-party. Neuroscience,471, 1-10.