Ekran süresi beynin uyarılma-fren sistemini nasıl etkiliyor?

Finlandiya’dan bir araştırma ekibi, gençlerin ekran başında geçirdiği sürenin beyin uyarılabilirliği üzerindeki etkilerini transkraniyal manyetik stimülasyon (TMS) yöntemiyle inceledi. Bulgular, “ekran zamanı”nın beynin uyarılma ve frenleme dengesiyle yakından ilişkili olabileceğini ortaya koyuyor.

Ergenlik: Beynin dönüm noktasi

Ergenlik, beynin özellikle ön ve motor korteks bölgelerinde büyük yeniden yapılanmaların yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde “uyarılabilirlik” ile “frenleme” arasındaki denge, beynin olgunlaşma süreci ve duygusal-davranışsal düzenleme açısından kritik rol oynar.

Bu yeni araştırmada, 16-19 yaş arası 45 genç, nöro-navigasyon destekli TMS testlerine katıldı. Katılımcıların ekran süresi ve fiziksel aktivite düzeyleri anketlerle ölçüldü.

Pasif ekran süresi beyni zayıflatıyor

Sonuçlar dikkat çekici:

Toplam ekran süresi arttıkça, kortikospinal inhibisyon, yani beynin motor işlevleri frenleme gücü, zayıflıyordu.
Televizyon ve video izleme gibi pasif aktiviteler, hem intrakortikal inhibisyonu hem de kortikospinal inhibisyonu zayıflatıyordu. Intrakortikal inhibisyon, beynin kendi içinde aşırı uyarılmayı engelleyen “iç fren sistemi” olarak düşünülebilir; bu sistem nöronlar arası dengenin korunmasını sağlar.
Buna karşın, bilgisayar kullanımı (özellikle etkileşimli, aktif türleri) motor korteksin uyarılabilirliğini arttırıyor, beynin daha “aktif bir modda” çalışmasına katkıda bulunuyordu.

Yani ekran başında geçirilen her dakika aynı etkiye sahip değil. “Pasif ekran zamanı” beyni köreltebilirken, aktif dijital etkileşimler sinir sistemini uyarabiliyor.

Spor yapan beyin daha diri

Çalışma yalnızca ekran süresine değil, fiziksel aktiviteye de odaklandı.

Organize sporlar (örneğin takım sporları) beynin motor bölgelerinde daha yüksek uyarılabilirlik ile ilişkiliydi.
Düzensiz veya denetimsiz fiziksel aktiviteler (örneğin tek başına yürüyüş, bisiklet) ise bazı gençlerde zayıf uyarılabilirlik ve yüksek inhibisyon eşiği ile bağlantılı bulundu.

Araştırmacılara göre bu fark, sporun yapısal ve sosyal düzeninin beyin gelişimini desteklemesinden kaynaklanıyor olabilir.

Kızlar ve erkekler arasındaki farklar

İlginç biçimde, ekran süresi ile beyin uyarılabilirliği arasındaki ilişkiler kız ergenlerde daha belirgindi. Erkekler daha çok bilgisayar oyunlarına yönelirken, kızlarda telefon kullanımı ve sosyal medya etkileşimleri baskındı. Araştırmacılar, bu farklı davranış profillerinin beyindeki etkilerinin de farklı olabileceğini belirtiyor.

Ne anlama geliyor?

Sonuçlar, “ekran süresi zararlıdır” genellemesinin ötesine geçiyor. Ekran kullanımının türü, aktif mi pasif mi, beynin gelişiminde belirleyici olabilir. Aynı şekilde, fiziksel aktivitenin kalitesi de yalnızca miktarından değil, organizasyon ve yoğunluk düzeyinden etkileniyor.

KAYNAKÇA:
– Skog, H., Määttä, S., Säisänen, L., Lakka, T. A., & Haapala, E. A. (2025). Associations of screen time and physical activity with TMS-based measures of motor cortical excitability in adolescents. Neuroscience.