Plastisite ve öğrenme: Beyin yaşlandıkça nasıl değişir?

Beyin plastisitesi nedir?

Beyin plastisitesi ya da nöroplastisite, sinir sisteminin deneyimler, öğrenme ve çevresel etkiler sonucunda yapısal ve fonksiyonel olarak değişme yeteneğini ifade etmektedir.

Uzun süre boyunca bilim camiasında beyindeki nöronların doğumdan itibaren sabit olduğu ve yaş ilerledikçe değişmediği düşünülse de son yıllarda yürütülen araştırmalar beynin yaşam boyu esneklik gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Nöroplastisite ve öğrenme

Beyin plastisitesi, yeni beceriler öğrenme, hafıza oluşumu ve hasar sonrası iyileşme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Sinapslar, kendileri arasında kurdukları bağlantılar, deneyimler ve tekrarlar sayesinde güçlenebilmekte veya zayıflayabilmektedir. Özellikle hipokampus bölgesi, yeni bilgiler öğrenme ve hafıza oluşturma sürecinde kritik bir merkezdir.

Yaşlanma ve beyin plastisitesindeki değişiklikler

Yaş ilerledikçe beyin plastisitesinde belirli düşüşler meydana gelmektedir. Ancak bu, öğrenmenin ve yeni beceriler edinmenin mümkün olmadığı anlamına gelmez. Yaşlanma ile birlikte:

Sinaptik Bağlantılarda Azalma: Yaşlı bireylerde sinaptik yoğunluğunda azalma görülse de, bu azalma fiziksel ve zihinsel uyarım ile yavaşlatılabilmektedir.
Miyelin Kaybı: Miyelin, nöronlardaki sinir iletimini hızlandıran bir tabakadır ve yaşlanma ile birlikte azalabilmektedir. Bu da bilişsel işlevlerde yavaşlamaya yol açabilmektedir.
Hafıza Kaybı ve Dikkat Eksikliği: Prefrontal korteksin yaşlanma ile hacim kaybı yaşaması, işleyen hafıza ve dikkat fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilmektedir.

Beyin plastisitesini artırmanın yolları

Nöroplastisiteyi destekleyen çeşitli yaklaşımlar mevcuttur:

Fiziksel Aktivite: Aerobik egzersizler, hipokampus hacmini artırarak hafıza fonksiyonlarını iyileştirebilir.
Zihinsel Egzersizler: Yeni bir dil öğrenmek veya bulmacalar çözmek gibi etkinlikler sinaptik plastisiteyi artırabilir.
Sağlıklı Beslenme: Omega-3 yağ asitleri ve antioksidanlar, beyin sağlığını koruyarak plastisiteyi destekler.

Özetle; beyin plastisitesi hayat boyu devam eden bir süreçtir ve yaşlanma ile birlikte bu esneklik azalsa da tamamen kaybolduğundan bahsetmek mümkün değildir. Bilişsel aktivitelerde bulunmak, fiziksel egzersizler yapmak ve sağlıklı bir yaşam tarzı edinmek, nöroplastisiteyi destekleyerek beynin öğrenme kapasitesini daha yüksek tutabilmeye olanak tanımaktadır. Beyin yaşlanıyor, yaşlandıkça bir takım yavaşlıklar yaşayabiliyor fakat öğrenme süreci asla sonlanmıyor.

KAYNAKÇA:
– Manuck, S. B., & McCaffery, J. M. (2014). Gene-environment interaction. Annual review of psychology, 65(1), 41-70.
– May, A. (2011). Experience-dependent structural plasticity in the adult human brain. Trends in cognitive sciences, 15(10), 475-482.
– Park, D. C., & Reuter-Lorenz, P. (2009). The adaptive brain: aging and neurocognitive scaffolding. Annual review of psychology, 60(1), 173-196.
– Bartzokis, G. (2004). Age-related myelin breakdown: a developmental model of cognitive decline and Alzheimer’s disease. Neurobiology of aging, 25(1), 5-18.
– Raz, N., Lindenberger, U., Rodrigue, K. M., Kennedy, K. M., Head, D., Williamson, A., … & Acker, J. D. (2005). Regional brain changes in aging healthy adults: general trends, individual differences and modifiers. Cerebral cortex, 15(11), 1676-1689.
– Erickson, K. I., Voss, M. W., Prakash, R. S., Basak, C., Szabo, A., Chaddock, L., … & Kramer, A. F. (2011). Exercise training increases size of hippocampus and improves memory. Proceedings of the national academy of sciences, 108(7), 3017-3022.
– Valenzuela, M., & Sachdev, P. (2009). Can cognitive exercise prevent the onset of dementia? Systematic review of randomized clinical trials with longitudinal follow-up. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 17(3), 179-187.
– Gómez-Pinilla, F. (2008). Brain foods: the effects of nutrients on brain function. Nature reviews neuroscience, 9(7), 568-578.