Patolojik mükemmeliyetçilik

Amerikan Psikiyatri Birliği, mükemmeliyetçiliği “başkalarından veya kendisinden, durumun gerektirdiğinden fazla, son derece yüksek veya hatta kusursuz bir performans talep etme eğilimi” olarak tanımlar. Bu tanımda performans kelimesi önemlidir. Mükemmeliyetçilikte kişilerin özniteliklerinde durulmaz, istenilen şeye ulaşmak için harcanan çaba üzerinde durulur.

Mükemmeliyetçilik bir aralık üzerinde ele alınmaktadır. Mükemmeliyetçi çabalar bu aralığın daha sağlıklı konumundadır. Sağlıklı mükemmeliyetçilikte, kişi doğal olarak azimlidir. Mükemmel olmak için kendini zorlar ve kendine yüksek hedefler belirler. Bu hedeflere ulaşmak için bazen aşırıya kaçarak diğer yükümlülükleri ihmal edebilir, uykusundan feragat edebilir. Ancak bu durum patolojik mükemmeliyetçiliği resmetmez. Çünkü burada kişi hedeflerine ulaşamadığında öz saygısını düşürmez, mükemmel olmasa da yeterince iyi olan performansı kabul edebilir.

Patolojik mükemmeliyetçilik nedir?

Dr. Randy Frost ve arkadaşları mükemmeliyetçiliği ölçmek için çok boyutlu mükemmeliyetçilik ölçeğini geliştirdi. Ölçek, mükemmeliyetçiliğin aşağıda bahsedilecek altı alanını kapsamaktadır.

Hata yapmaktan korkma/endişe duyma
Kendi performansından şüphelenmek

Bu iki bölümde kişi kendi öz değerini hatasız ve mükemmel biçimde yürütülen performansa bağlar. Hata yapmadıklarında başkalarının kendisini daha çok seveceğini düşünür. Bir şeyde başarısız olduğunda kendisi başarısızlık abidesi olarak görebilir. Sağlıklı mükemmeliyetçiliği olanlar ise başarısız bir performans ile kendi hakkındaki fikirleri birbirinden ayırabilir.

Yüksek standartlar koymak

Burada mükemmeliyetçiliği yüksek kişi standardını düşürmeyi sevmeyip yüksek standartların gerekli olduğunu düşünür.

Aile tarafından koyulan yüksek standartlar

Ailenin bireyden beklediği yüksek standartlar içselleştirilebilir. Eğer bu beklentiler kişisel isteklerle uyuşuyorsa, kişi ailesinin ihtiyaçlarını alır. Kişi mükemmeliyetçi olmasa bile ailenin standartlarına uymak için yapabileceklerini onların isteklerine uydurabilir. Ailedeki bu beklentileri reddettiğinde ise, onların istediğiyle kendi istediği arasındaki çatışma anksiyete ve nörotizme dönüşebilir.

Ebeveynlerin aşırı eleştirel yaklaşması

Ebeveynler bireyin hata yapmasına izin vermezse ya da birey ebeveynlerden onay almak için olağanüstü çaba harcaması gerektiğinde patolojik mükemmeliyetçilik oluşabilir.

Düzen ve organizasyona aşırı odaklanmak

Birey, her şeyin düzenli ve tertipli olması gerektiğine aşırı odaklandığında yine mükemmeliyetçilik oluşabilir.

Bir kişi bu altı alt alanların bazılarında yüksek puan bazılarında ise düşük puan alabilir. Ancak bunlar arasında duygusal problemleri ve ilişkisel problemleri öngören alt alanlar, hata yapma konusunda endişe, performansından şüphe etmek ve eleştirel ebeveyn tutumları olmuştur.

Mükemmeliyetçilik kendini birçok şekilde gösterebilir;

Obsesif kompulsif kişilik, kaçıngan kişilik ve narsistik kişilik gibi kişilik bozukluklarında,
Anksiyete, depresyon, obsesif kompülsif bozukluk gibi psikiyatrik problemlerde,
Anorexia nervosa ve bulimia nervosa gibi yeme bozukluklarında,
İstenmeyen erteleme davranışlarının altında kendini gösterebilir.

Patolojik mükemmeliyetçilik için neler yapılabilir?

Mükemmeliyetçiliğin hangi alanının bireyi etkilediğini tespit etmek. Örneğin, performansı hakkında endişeye kapılmak.
Mükemmeliyetçiliğin neye hizmet ettiğini bulmak. Örneğin, depresyon-anksiyeteyi maskelemek, düşük benlik saygısını ve kontrolü elde tutmaya yarıyor olabilir.
Bunları bulmak için kişinin kendi üzerinde düşünmesi gerekebilir ya da bir terapistten yardım alınabilir.
Mükemmeliyetçilik üzerine yapılan terapiler. Bu terapiler güçlü alanları keşfetmek, öz saygıyı iyileştirmek, daha dengeli düşünmeyi geliştirmeyi amaçlar.
Terapi almak mümkün değilse, güçlü alanları keşfetmek ve kendini baltalayan olumsuz düşünceleri değiştirmek üzere kendine yardım kaynaklarından yararlanılabilir. Örneğin, mükemmeliyetçilikle ilişkili bilişsel çarpıtmalar arasında olumlu olanı görmezden gelme ve başarısızlıklarla kişiliği etiketleme hatasıdır. Bu ve diğer bilişsel çarpıtmalar hakkında daha ayrıntılı bilgiye Psikiyatrik Hastalıklarda Bilişsel Çarpıtmalar – 1, -2, -3 yazı dizisini ve Bilişsel çarpıtmalarla başa çıkma yöntemleri adlı yazıyı inceleyebilirsiniz.

KAYNAK:
– Frost, R.O., Marten, P., Lahart, C. et al. The dimensions of perfectionism. Cogn Ther Res 14, 449–468 (1990). https://doi.org/10.1007/BF0117296.
– Dr. Tracey Marks. Pathological Perfectionism.