Olaya İlişkin Potansiyel: P300 Bileşeni

Olaya ilişkin potansiyeller (OİP), uyaran, tepki ve karar verme gibi içsel ve dışsal olaylara karşı beynin ürettiği elektriksel potansiyellerdir. Bu potansiyeller, bilişsel ve psikolojik süreçlere önemli katkılar sunduğundan, nörolojik ve psikolojik çalışmalarda sıkça kullanılan bir parametre haline gelmiştir. Bu nedenle OİP’ler, bireylerin duygu, düşünce ve davranışlarının altında yatan bilişsel süreçleri açıklamada da yaygın şekilde kullanılmaktadır.

OİP’ler genellikle latans ve genlik (amplitüd) kavramlarıyla değerlendirilir. Latans, uyaran verildikten sonra tepkisinin kaç milisaniye sonra ortaya çıktığını, genlik ise bu tepkinin kaç mikrovolt düzeyinde olduğunu gösterir. Literatürde farklı OİP bileşenlerine rastlanmaktadır. Bunlardan bazıları N400, N170, N200, P100 ve P300 bileşenleridir. Ancak, çalışmalarda en yaygın kullanılan bileşenlerden biri P300’dür.

P300 Bileşeni

P300, olay ilişkili potansiyellerin bir bileşeni olup bilişsel işlevlerin nöroelektrik tekniklerle ölçülmesini sağlar. İki farklı uyaran arasında ayrım yapılmasının istendiği bilişsel görevler sırasında, pozitif alanda 5-20 µV büyüklüğünde (genlik) ve 250 ile 600 ms (latans) arasında ortaya çıkan bir dalgadır. Yaklaşık 50 yıl önce Sutton ve arkadaşları tarafından keşfedilen P300 bileşeni, dikkat kullanımı ve kısa süreli bellek mekanizmasına dair bilgi işleme süreçlerine ışık tutar. P300 bileşeni, genlik ve latans değerleriyle birlikte değerlendirilir.

P300 Genliği

P300 yanıtının büyüklüğü genlik ile ifade edilir. Genlik (µV), uyaran öncesi ve sonrası dönemde, genellikle 250-600 ms aralığında, ortaya çıkan en yüksek pozitif dalgadaki voltaj farkını temsil eder. P300 genliği, bireyin belirli bir görevi yerine getirirken kullandığı dikkat ve bellek performansı ile ilişkilidir. Ayrıca, P300 genliği, bir uyaranın bellekteki temsili ile o uyaranın gerçekleştiği bağlam arasında bir uyuşmazlık olduğunda, merkezi sinir sisteminin yeni bilgiyi işleme biçimi hakkında bilgi sağlar. Genlik, uyaranın zorluğuna ve sunulma sıklığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

P300 Latansı

P300 latansı, P300 yanıtının ortaya çıkma süresini ifade eder. Bu süre (ms), uyaranın verildiği andan itibaren P300 dalgasının en yüksek pozitif genliğine ulaştığı ana kadar geçen zaman dilimini gösterir. P300 latansı, uyaranın ne kadar hızlı bir şekilde sınıflandırıldığını belirtir ve bu süreç, tepki süresinden bağımsızdır. Bilişsel performansın bir göstergesi olarak kabul edilen P300 latansı, bilgi işleme hızını yansıtır. Latansın kısa olması, daha yüksek bilişsel performans anlamına gelir; yani, daha kısa P300 latansı, daha hızlı bilgi işlemeyi işaret eder.

KAYNAKÇA:
– Luck, S. J. (2014). An introduction to the event-related potential technique (2nd ed.). MIT Press.
– Fide, E., Emek-Savaş, D. D., Aktürk, T., Güntekin, B., Hanoğlu, L., & Yener, G. G. (2019). Electrophysiological evidence of altered facial expressions recognition in Alzheimer’s disease: A comprehensive ERP study. Clinical Neurophysiology, 130(10), 1813-1824. DOI: 10.1016/j.clinph.2019.07.007
– Magliero, A., Bashore, T. R., Coles, M. G. H., & Donchin, E. (1984). On the dependence of P300 latency on stimulus evaluation processes. Psychophysiology, 21(2), 171-186. DOI: 10.1111/j.1469-8986.1984.tb00201.x
– Kutas, M., McCarthy, G., & Donchin, E. (1977). Augmenting mental chronometry: The P300 as a measure of stimulus evaluation time. Science, 197(4305), 792-795. DOI: 10.1126/science.887923