Histriyonik Kişilik Bozukluğu

Histrionik kişilik bozukluğu veya yaygın olarak dramatik kişilik bozukluğu olarak bilinen, abartılı duygusallık ve dikkat çekme davranışları ile ayırt edilen bir psikiyatrik bozukluktur. Genel popülasyonun yaklaşık %9’unda en az bir kişilik bozukluğu bulunurken, genel popülasyonda histrionik kişilik bozukluğunun yaygınlığı yaklaşık %2 ila 3’tür.

Histriyonik Kişilik Bozukluğu teşhisi

Spesifik olarak, histrionik kişilik bozukluğu olan insanlar tipik olarak çapkın, baştan çıkarıcı, çekici, manipülatif, dürtüsel ve canlı olarak tanımlanır.

DSM-5 kriterlerine göre, histrionik kişilik bozukluğu teşhisi, aşağıdaki kriterlerden beşinin (veya daha fazlasının) karşılanmasını gerektirir:

İlgi odağı olmadığında rahatsız olma
Baştan çıkarıcı veya kışkırtıcı davranış
Değişen ve sığ duygular
Dikkat çekmek için görünüşü kullanır
İzlenimci ve belirsiz konuşma
Dramatik veya abartılı duygular
Telkin edilebilir (başkalarından kolayca etkilenir)
İlişkileri olduğundan daha samimi olarak görür

Bu bireyler, bastırma ve ayrışmayı (disosiyasyon) önemli bir savunma mekanizması biçimi olarak alırlar.

Histriyonik Kişilik Bozukluğunun nedenleri

Açıkça histriyonik kişilik bozukluğuna neyin neden olduğu bilinmemekle birlikte, kökeninde çok faktörlü bir bozukluk olduğu düşünülmektedir. Histrionik kişilik bozukluğu muhtemelen hem öğrenilmiş hem de kalıtsal faktörlerin bir araya gelmesiyle gelişir.

Çocukluk çağı travması

Bir hipotez, çocukluk döneminde yaşanan travmanın bir sonucu olarak histrionik kişilik bozukluğunun gelişebileceğidir. Çocuklar, çevreleriyle nihayetinde bir kişilik bozukluğuna yol açabilecek şekillerde başa çıkarak travmalarına dayanabilirler. Dolayısıyla, çocukluk çağındaki kişilik bozuklukları, travmatik bir durumla veya travmatik ortamla başa çıkmak için bir uyum olarak ortaya çıkabilir.

Ebeveynlerin tutumu

Ebeveynlik stilleri, histrionik kişilik bozukluğu geliştirme olasılığını da etkileyebilir. Sınırları olmayan ebeveynlik, aşırı hoşgörülü veya tutarsız tutumlar, çocukları histrionik kişilik bozukluğu geliştirmeye yatkın hale getirebilir. Ayrıca, ebeveynlerin dramatik, değişken, uçucu veya uygunsuz cinsel davranışları model alması, çocuklarını bu kişilik bozukluğunu geliştirme konusunda yüksek risk altına sokar.

Kalıtsallık

Histrionik kişilik bozukluğu ailelerde görülme eğiliminde olduğundan, bu bozukluğa genetik bir yatkınlık olduğuna dair bazı düşünceler vardır. Birçok psikiyatrik bozuklukta olduğu gibi, ailede kişilik bozuklukları, psikiyatrik hastalık veya madde kullanım bozuklukları öyküsü olması, histrionik kişilik bozukluğu için bir risk faktörüdür.

Histriyonik Kişilik Bozukluğunun tedavi yöntemleri

Histrionik kişilik bozukluğunun tedavisi için tercih edilen birden çok tedavi yöntemi bulunmaktadır.

Destekleyici Psikoterapi

Histrionik kişilik bozukluğu için tercih edilen tedavi yöntemi psikoterapidir. Destekleyici psikoterapinin cesaret verici, güven verici ve tehdit edici olmayan yaklaşımı histrionik kişilik bozukluğu olan hastalar için uygun bir tedavi yöntemi olduğu düşünülmektedir. Destekleyici psikoterapi, dikkatli ve sempatik dinleme yoluyla duygusal sıkıntıyı azaltmayı, benlik saygısını geliştirmeyi ve hastanın başa çıkma becerilerini geliştirmeyi amaçlar.

Psikodinamik Psikoterapi

Psikodinamik psikoterapi de (içgörü yönelimli terapi olarak da adlandırılır) histriyonik kişilik bozukluğu olan hastaların tedavisinde başarılı bir yaklaşımdır. Bu terapinin amacı, hastanın duygusal olgunlaşmanın önceki aşamalarında kaçırmış olabileceği önemli gelişimsel dönüm noktalarını entegre ederek hastanın işlevsiz kişiliğinin bir yönünü değiştirmektir. Psikodinamik psikoterapi, hastaların kendilerini ve davranışlarını daha iyi anlamaları için altta yatan bilinçsiz çatışmaları çözmeyi amaçlar. Hastaların başkalarıyla daha iyi bir iletişim yaratması için aşırı dramatik konuşmayı daha uyumlu bir eylem veya davranışla değiştirmesi teşvik edilir. Psikodinamik psikoterapi sayesinde hastalar, aşırı cinsel, dikkat çekme davranışlarının uyumsuz olduğunu fark etmeyi öğrenirler ve benlik saygısını geliştirmenin yeni, daha sağlıklı yollarını keşfederler.

Grup ve Aile Terapisi Önerilmez

Grup terapisi ve aile terapisi, tipik olarak histriyonik kişilik bozukluğunun tedavisinde birinci basamak modalite olarak önerilmez. Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler ilgi odağı olmayı arzu etme eğilimindedirler, bu da bir grup ortamında terapötik hedeflerden sapmaya sebep olabilir. Ek olarak, bu bozukluğu olan kişiler, aynı anda terapiye katılan bu gruplara veya aile üyelerine samimiyetsiz görünen sığ duygular sergileyebilir.

Histrionik hastalar, terapistlerine uygunsuz bir şekilde cinsel yönelimli davranışlarda bulunabilir. Bu nedenle, hastalarla kesin sınırlar belirlemek çok önemlidir. Rol oynama modeli ve iddialı yaklaşımlar, çatışmaları en aza indirmeye yardımcı olabilir.

İlaç Tedavisi

Kişilik bozukluklarını tedavi etmek için altın standart psikoterapi olsa da histrionik kişilik bozukluğu olan hastalar son derece semptomatik olabilir. Hastalar sıklıkla duygudurum dalgalanmalarına, öfkeye, gözyaşı dökmeye, kaygıya ve depresyona katlandıkları duygusal düzensizlik yaşayabilirler. Histrionik kişilik bozukluğunun tedavisi için FDA onaylı ilaçlar bulunmamakla birlikte, afektif düzensizlik antidepresanlar, duygudurum düzenleyiciler ve antipsikotikler ile tedavi edilebilir.

Etkili olduğu kanıtlanmış antidepresanlar arasında desipramin, fluoksetin, amitriptilin ve fluvoksamin bulunur. Kanıtlanmış terapötik faydaları olan duygudurum dengeleyiciler arasında lamotrijin, karbamazepin, topiramat, valproat ve lityum bulunur. Araştırmalar, risperidon, aripiprazol, olanzapin ve haloperidol gibi antipsikotiklerin duygusal düzensizliğin tedavisinde yararlı olduğunu göstermiştir. Histrionik kişilik bozukluğu olan hastalar, dürtü kontrolü ve davranışlarının düzenlenmesi ile mücadele edebilirler. Klinik deneyler, duygudurum düzenleyicilerin spesifik olarak bu semptomları hedefleyebileceğini göstermiştir.

Histriyonik Kişilik Bozukluğu tedavisinde dikkat edilmesi gerekenler

Histrionik kişilik bozukluğu olan hastalarda daha iyi sonuçlar elde etmek için hastaların doğru bir teşhis alması hayati önem taşır. Tüm sağlayıcılar, hastaların ihtiyaç duydukları bakımı alabilmeleri için bu bozukluğun daha iyi anlaşılmasından fayda sağlayacaktır. Nitelikli bir pratisyen histriyonik kişilik bozukluğu tanısını koyduğunda, hastayla psikiyatri ve psikoterapiye erişim de dahil olmak üzere kapsamlı bir bakım planı tartışılmalıdır.

Hastaların, histriyonik kişilik bozukluğu için FDA onaylı bir ilaç olmadığını ve reçete yazanların tedavi hedeflerini belirlemesi gerektiğini net bir şekilde anlamaları çok önemlidir. Tedaviyi yürüten psikiyatrist, akıl sağlığı hemşiresi ve psikoterapist, optimal bir tedavi planı tasarlamak için iş birliği yapmalıdır.

İdeal tedavi planları, sık sık psikoterapi (haftadan iki haftaya kadar) ve duygudurum belirtileri hastanın işleyişini etkiliyorsa psikiyatrik ilaçların kullanımını içerir. Ancak sık ilaç değişikliklerinden kaçınılmalı, doz aşımında öldürücü ilaçlardan ve bağımlılık yapma potansiyeli olan ilaçlardan kaçınılmalıdır.

KAYNAKÇA:
– French, Jennifer H., ve Sangam Shrestha. “Histrionic Personality Disorder”. Içinde StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2022.